1.«Дүниетаным» «Ғылыми дүниетаным», «Білім алушының ғылыми дүниетанымы» ұғымдарының мәнін ғылыми тұрғыда негіздеу.
2.Ғылыми дүниетанымның мәні мен ерекшелігі.
3.Білім алушылардың ғылыми дүниетанымның түрлері.

Педагогикалық жүйе көптеген түрлі байланыстары, заңдылықтары бар күрделі, көп деңгейлі, динамикалық, ақпараттық жүйеге жатады. Жүйелік заңдардан басқа, онда өзгеретін тәртіп параметрлері бар арнайы және нақты заңдар бар. Білім беру процесінің қарапайым құрылымдық бірлігі білім алушы тұлғасының "қалыптасу сәті" болып табылады. Білім беру жүйесінің мақсаты-хаос жағдайында да өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі күрделендіруге қабілетті үйлесімді тұлғаны қалыптастыру үшін жағдай жасау.
Біз келесі ішкі жүйелерді бөлектедік: "Оқытушы – студент", "куратор – студенттер тобы", "Оқытушы – студенттер" және т. б. күрделі педагогикалық жүйенің келесі белгілері бар: әлеуметтік, өзара әрекеттесетін объектілерден тұрады; тек іс-әрекеттермен алмасу процесінде жұмыс істейді (оқыту, қарым-қатынас, сирек ойнау); ресурстар болуы керек, олар оның жұмысын қамтамасыз етіңіз. Сонымен қатар, ішкі құрылым деңгейлердің иерархиясын, сондай-ақ жүйенің әлеуметтік-мәдени ортамен байланысын көрсетуі керек.

Жүйе, біріншіден, ішкі қайшылықтарды шешу жолымен, екіншіден, ортаның "сын-қатерлеріне" дұрыс "жауаптар" бере отырып, дамуы қажет. Жүйе міндетті кері байланысы бар басқару ішкі жүйесі арқылы басқарылуы керек (талдау-жоспарлау-ұйымдастыру, бақылау-түзету), басқару үшін тек энтропияның алдын алу немесе тегістеу үшін сапалы ақпаратты (мысалы, агрессия түрінде) пайдалану керек.
Бір фактор өзгерген кезде де нәтиженің белгісіздігі, түсініксіздігі педагогикалық жүйенің ерекшелігі болып табылады. Педагогикалық процесті зерттеу нәтижелері орташа түрде алынады. Орташа нәтижелер негізінде тұжырымдалған тұжырымдар ықтималды, жалпыланған, статистикалық сипатқа ие. Педагогикалық жүйеде сәттілік, нақты ғылымдардың нәтижелерінен айырмашылығы, тіпті екі рет қайталануы мүмкін емес. Сонымен қатар, оқушының дүниетанымы қалыптасатын контекст/орта үлкен әсер етеді. Педагогтің, білім алушының жеке басы да үнемі өзгеріске ұшырайды.

Педагогикалық процесс тепе-теңдік қасиеттеріне ие (процесс сипаттамасының уақыт пен кеңістікке нақты тәуелділігі анықталады), сызықтық емес (педагогикалық сипаттамалардың басқа факторларға әр түрлі тәуелділігі анықталды), ашықтық (ішкі жүйелер мен қоршаған орта арасындағы ақпарат алмасу өте маңызды). Педагогикалық жүйе кез-келген педагогикалық іс-әрекеттің поливеративті нәтижесімен педагогикалық процестердің күрделілігімен сипатталады. Бұл жағдайда басқару ішкі жүйесі әрқашан мақсат, міндеттер, яғни тұжырымдалады. соңғы педагогикалық нәтижелер (білімді қалыптастыру, тәрбиелеу және басқалар) болжанады, білім беру процесінің ықтимал даму траекториясының сызықтары анықталады (кездейсоқтықты ескере отырып, оқиғалардың дамуының бірнеше сценарийлері болжанады).

Динамикалық педагогикалық жүйенің мақсаттылығы, шексіз жетілуі белгілі бір адамның өмірлік циклімен ғана шектеледі. Педагогикалық процестің өзі шексіз.
Педагогикалық процесс жас ұрпақтың дүниетанымын қалыптастыруға, түзетуге бағытталған. Қазіргі Ресей қоғамының дүниетанымдық көзқарастары 1960-1970, 1986-2001 жылдардағы қоғамның көзқарастарынан айтарлықтай ерекшеленеді. Құндылықтардың иерархиясы өзгерді, адамдар арасындағы, соның ішінде отбасылық қатынастарда және т.б. нормалар мен патология ұғымдарының өзгеруі, өзгеруі орын алды. жас ұрпақтың мінез-құлқының саналы және бейсаналық сипаттамалары отбасында қаланғанын есте ұстаған жөн. Сонымен қатар, оқушының дүниетанымын қалыптастыруға БАҚ, виртуалды әлем көбірек әсер етеді.

Біз тезистік түрде адам санасының, қоғамдық сананың, ақпараттық және әлеуметтік процестерді білудің байланысын көрсетуге және олардың жеке және әлеуметтік мағыналардағы жеткіліктілік немесе жетіспеушілік дәрежесін анықтауға тырысамыз. Адам санасының мәні туралы айтқанда, материалистердің, идеалистердің, дуалистердің белгілі пікірталастарын – сананың идеалды табиғаты туралы, сананың материалдық-практикалық (еңбек) табиғаты туралы, сананың қосарлы рухани және табиғи-ғарыштық мәні туралы еске түсіруге болмайды (Д. И. Дубровский, Э. в. Ильенков, Н. В. Касанова, Э. г. Кламен, А. Н. Леонтьев, А. В. Соколов, В. И. Вернадский, П. А. Флоренский және басқалар) [6].

Егер адамды өзінің өмірін қолдау үшін психикалық әлеуетін нығайтуға және дамытуға мәжбүр ететін еңбек практикалық қызметі жетекші болса, онда қазіргі қоғам үшін оның тағы бір кең таралған атауы – Ғаламдық жаппай тұтыну қоғамы қолайлы деп болжауға болады, өйткені мұнда ақпарат екінші, көмекші рөл атқарады.
Егер қоғамдық сананың эволюциясын және онымен байланысты ғылыми-техникалық прогресті бірінші орынға қоятын болсақ, онда, әрине, жинақталған ақпарат, білімнің өсіп келе жатқан әлеуеті, олардың шығармашылық қайта құрылуы мен қолданылуы қазіргі заманғы әлеуметтік прогрестің жетістіктерін өзектендіруде және осындай қоғамның дамуында маңызды рөл атқарды [7].

Адамның қабілеттері ондаған жылдар бойы адам туралы ғылымдарды зерттеудің маңызды пәні болып табылады. Қабілеттер өздері қызмет процесінде көрінетін және оның сәттілігіне әсер ететін қасиеттер мен қасиеттердің жиынтығы ретінде пайда болады. Қабілеттерді қарастыру қабілеттер дамитын, өмір сүретін және жұмыс істейтін үш функционалды деңгейлерді жүйелі талдауды қажет етеді: 1) қабілеттердің дамуы адамның мотивациясы мен өзіндік белсенділігімен тұқым қуалайтын және қоршаған ортаның өзара әрекеттесуімен тығыз байланыста болады; 2) қабілеттердің өзі қасиеттердің күрделі функционалды кешені болып табылады және 3) олар іс-әрекет құрылымында, адамның әлеммен өзара әрекеттесуінде көрінеді.

Қабілеттер мен олардың құрылымын түсіну үшін адамның тұқым қуалайтын және әлеуметтік проблемасымен байланысты табиғатын анықтау қажет. Қабілеттердің даму деңгейі, адамның қасиеттері мен қасиеттерінің күрделі кешені ретінде, қоғам дамуының осы кезеңіне тән нақты формалар мен іс-әрекеттердің дамуына байланысты және оларды анықтайды. Бірақ қабілеттердің құрылымын әлеуметтік жүйеге әсер ету арқылы қарастыру бұл процесте биологиялық тұқым қуалайтын фактордың әсері жоқ дегенді білдірмейді. Ол барлық элементтердің қалыптасуына әсер ететін, әлеуметтік тәжірибенің негізін құрайтын қабілеттер құрылымына енгізілуі керек.

1. Дүниетанымның мәні, қызметі. Баланың ғылыми дүние-танымына табиғат және қоғам елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайлар, қоғамдық саяси қатынастар әсер етеді. Ғылыми сенімдер ғылыми-философиялық білімдерді, қазіргі ғылым жетістіктерін оқып-үйрену, дүниені танудың ғылыми әдістерін қолдану арқылы қалыптасады.
Ғылыми дүниетаным – қоғамдық сананық ең жоғарғы түрі. Ол арқылы баланың өмірдегі жақсы мен жаманға көзқарасы қалыптасып, бағыт-бағдары айқындалады.
Ғылыми дүниетаным тек қана білімдер арқылы ғана емес, сонымен қатар, дәйекті дәлелдері аз жапған көзқарастарды жеңу нәтижесінде қалыптасады. Қоғамның өзгеруі, қоғамдық және жаратылыс ғылымдарында ашылған жаңалықтар ғылыми дүниетанымды жетілдіреді, толықтырады, нақтыландырады, кейбір көзқарастарды өзгертеді.
Дүниетанымды қалыптастыратындар: тәжірибені теориялық тұрғыдан қорыта білу, сезімнің ақыл-ойға әсері, саналы, алдына қойған мақсаты бар ерік-жігер. Бұлар баланың көзқарастары мен сенімдерін қалыптастырады.

Көзқарастар - баланың өзі сенетін білімдері, ұғымдары, практикадан шығарған теориялық тұжырымдары, ұсыныстары.
Бала олар арқылы табиғатта және қоғамда болып жатқан түрлі құбылыстарға баға беріп, өзінің мінез-құлқын, жүріс-тұрысын белгілі бір бағытқа салып отырады.
Сенім - ақиқат екендігіне бала ешқандай күмән келтірмейтін білімдер, ұғымдар, тұжырымдамалар, теориялар, болжамдар.

Бала өз сеніміне сүйеніп ол үшін күреседі, басқалардан қорғайды, өз басына төнген қауіптен қорықпайды, басқа балаларды өз соңынан ілестіргісі келеді.
Сенімге сезім әсер етеді. Таным процесінде қуану білімнің ақиқаттығына сену, өз алдына мақсат қою, сұлулықтан ләззат алу сенімнің қалыптасуына ықпал етеді.
Қажымайтын қайрат - дүниетаным құрамындағы маңызды бөлік. Баланың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру үшін оған теориялық білімдерді берумен шектелуге болмайды. Тәжірибелік жұмыстарды ұйымдастыру кезінде бала өз алдына мақсат қойып, соған жету үшін жігерлене еңбек етеді.

Теориялық ой - дүниетанымның элементі, болмыс туралы білімдерді, құбылыстарды шығармашылықпен, терең түрде ой елегінен өткізе білу, дүниетанымды жетілдіру, сенімді басшылыққа алып, іс-әрекет жасауға ұмтылу.
Дүниетаным көптеген маңызды қызмет атқарады. Ол өзінің ағарту қызметі арқылы балаға табиғат және қоғам туралы ғылыми білімдер беріп, оны жалған қөзқарастардан арылтады, болмысты тану әдістерімен қаруландырады.
Дүниетаным тәрбиелік қызмет атқарады. Бала өзі келісетін көзқарастары арқылы, адамгершілігін, ерік-жігерін, эстетикалық сезімдерін шыңдайды. Мұғалімдер оқушыларды адалдыққа сендіріп, олардың адал жүруіне керекті батылдықты, табандылықты, ізгілікті, жауапкершілікті тәрбиелеу керек. Осы талапты орындау үшін қоғам және жеке адамдар өміріндегі жақсы тұстарды балаларға әсерлі етіп түсіндірген дұрыс.

Саяси-әлеуметтік, философиялық, моральдық, эстетикалық, ғылыми теориялық білімдерді меңгеру оқушының белсенді ой жұмысын туғызады.
Ғалымдар болмысты (алуан түрлі байланыстағы объективтік дүние, тұрмыс, қоршаған орта, жағдайлар) түсіну үшін диалектикалық тәсілдер қолдану керектігін дәлелдеп отыр.
Бұл тәсілді қолданғанда баланың миы жағдайды дұрыс бағалап, шығармашылықпен жұмыс істейді, құбылыстарды басқа құбылыстармен байланыста қарайды.
Баланың дүниетанымы ұйымдастырушылық қызмет атқарады. Бала өзінің дүниетанымына сүйеніп, тәжірибеде түрлі іс-әрекет жасайды.
Дүниетанымның прогностикалық қызметі арқылы бала қоғамның даму заңдарын қолданып, оған ғылыми, теориялық, тәжірибелік тұрғыдан баға беріп, бүгіні мен болашақты жасау туралы ұсыныстар айтады.

Сонымен, ғылыми дүниетанымдық тәрбиенің мақсаты – баланың жеке тұлғасының орталығында орналасатын дүниетанымды берік және оған сенетіндей етіп қалыптастыру, сол арқылы қоршаған ортамен дұрыс байланыс жасауға көмектесу.
Осы мақсатқа жету үшін мұғалім оқушының ғылыми көзқарастары мен сенімдерін қалыптастырып, ғылыми емес, дәлелдері аз көзқарастарды сыни тұрғыдан ойлауға үйрету керек. Ол үшін оқу тәрбие процесінің мүмкіндіктері пайдаланылады.
2. Оқушылардың ғылыми дүниетанымының негіздерін оқу-тәрбие процесінде қалыптастыру жолдары.

Оқушының дүниетанымын қалыптастыру үшін оған өмірдің жақсы да, көлеңкелі тұстарын да айтқан дұрыс. Дүниетанымдық сана баланың сезіміне, ерік-жігеріне әсер етеді, сезім-сананы бекітуші, ерік-жігерді ынталандырушы. Баланың дүниетанымы оның сөзі мен ісінен, дүниемен қарым-қатынасынан көрінеді. Сананы, ой мәдениетін, сезімді, қарым-қатынасты бір мезгілде тәрбиелеу және дамыту дүниетанымды қалыптастырады. Баланың санасы, көзқарастары, сенімдерін ең алдымен ғылым негіздері қалыптастырады.

Табиғи – жаратылыстық бағыттағы пәндер табиғат құбылыстарының шын себептерін ашады. Оқушылар түрлі фактілер жинайды, өмірді бақылайды. Заттың бір күйден екіншіге өтуі, молекула түрлерінде, атап айтсақ антипол, айна, микро, макро және мегамер дүниесінде өтіп жатқан өзгерістер ғылыми дүниетанымды қалыптастырады. Оқушылар өмірдің дамуындағы сабақтастықты, қартаю, өлу себептерін, жаңа өсімдіктер мен ағзалардың пайда болуын оқиды. Жоғары жүйке қызметінің заңдылықтарын оқып үйренудің, ғылым мен техниканық адам өміріндегі рөлін түсінудің зор маңызы бар.

Ұлы адамдардың, ірі ғалымдардың өмірі мен қызметі туралы әңгімелер баланың білімі мен тәрбиесіне ықпал етеді. Қоғамдық-гуманитарлық циклдағы пәндер оқушыны қоғамда болып жатқан түрлі оқиғаларды дұрыс талдауға үйретеді, жақсылық пен жамандықты көрсетеді, елімізде, шетелдерде болып жатқан оқиғаларға дұрыс баға беруге баулиды. Өнер пәндері – әдебиет, бейнелеу өнері, саз, театр, кино оқушының адамгершілік-эстетикалық сезімін тәрбиелейді.

Өнер шығармалары баланың сезімін оятады. Шығармаларды талдау, салыстыру, қорытындылау баланың дүниетанымын қалыптастырады. Өнердің түрлі салаларында оқушылардың іс-әрекет жасауы дүниетанымның қалыптасуына орасан зор әсер етеді. Оқушылар өнердің тілімен танысып, тәжірибеде жұмыс істеуге үйренеді, дағдыланады. Баланың дүниені қабылдау кезіндегі әсерленуі балалық шақта жақсы жүреді, сондықтан көркем өнерпаздар үйірмесін құру, өнер шығармаларын жасату, шығармалар жаздыру, сахналық қойылымдардағы рөлдерде ойнату баланың дүние туралы ой-әрісін кеңейтіп, көзқарастары мен сенімін тексеруге көмектеседі. Оқушының дүниетанымының қалыптасқандығын оның ғылыми білімдерінің тереңдігінен, жүйелілігінен, диалектикалық ойлауынан байқауға болады.

Бақылау сұрақтары
1. Динамикалық педагогикалық жүйенің мақсаты
2. Педагогикалық процесті зерттеу нәтижелері
3. Білім беру жүйесінің мақсаты