Қазіргі жалпы білім берудің мәні тұлғаның тұтас қалыптасу процесі ретінде түсіндіріледі – тәжірибені кең мағынада игеру, психикалық процестерді дамыту, олардың негізінде дүниетаным, сенім, идеалдар және, сайып келгенде, шығармашылық тұлғаға тән қасиеттерді қалыптастыру.
Білім берудің жеке тұлғаның жан-жақты үйлесімді дамуы ретіндегі мақсаты республикамызда, тұтастай алғанда және посткеңестік кезеңде әрдайым жарияланғанын және бұл тұрғыда дәстүрлі білім беру жеке тұлғаға бағытталған болғанын атап өткен жөн. Алайда, жеке тұлға белгілі бір типтік құбылыс, бұқаралық мәдениеттің тасымалдаушысы және білдірушісі ретінде түсінілді.
Жарияланған мақсат – жеке тұлғаны дамыту-іс жүзінде артта қалды. Білім беру оқушылардың ғылым негіздерін игеруіне дейін азайтылды, мемлекеттік тапсырысты орындауға бағытталған. Белгілі бір тұлғаның тапсырысы – іс-әрекеттің субъектісі ретінде қалай болуы керек, білім беру процесінде жеке тұлғаны қалай жүзеге асыру іс жүзінде реттелмеді және негізінен өздігінен жүзеге асырылды.
Қазіргі авторлардың зерттеулерінде баланың жеке басы басты орын алатын білім берудің гуманитарлық парадигмасына көбірек көңіл бөлінеді. Бұл жерде педагогикалық процестің мақсаты "... адамды қалыптастыру немесе тәрбиелеу емес, адамды табу, қолдау, дамыту және оған өзін-өзі тану, өзін-өзі дамыту, бейімделу, өзін-өзі реттеу, өзін-өзі қорғау, өзін-өзі тәрбиелеу және басқа да механизмдерді енгізу болып табылады. өзіндік жеке имиджді қалыптастыру және адам өміріне лайықты, адамдармен, табиғатпен диалогтық және қауіпсіз өзара әрекеттесу үшін, мәдениет, өркениет" (Е. Бондаревская)
Гуманитарлық парадигмада нақты, бекітілген шындық нормасы жоқ. Ол оқушы мен мұғалімнің бірлескен шығармашылық іс-әрекеті барысында орнатылуы керек және оған деген көзқарасын анықтауы керек. Анықтамалық нүкте-бұл адам және оның өзіне қатысты Уақыт пен кеңістіктегі қозғалысы, жеке тұлғалық қасиеттер мен көріністердің динамикасы. Сабақтағы жұмыс қарқыны мен режимі білім субъектісінің жеке қабілеттеріне байланысты. Прогрессивті педагогика адам тұжырымдамасы тұрғысынан жүргізілетін оқытудың мазмұны, формалары мен әдістерінен туындайды. Білім беру мазмұны, оқыту модельдері мен технологиялары қазіргі заманғы білім берудің мәніне сәйкес келуге және оның негізгі мақсатын барынша мүмкін дәрежеде іске асыруға ықпал етуге тиіс.
Осылайша, білім берудің қазіргі заманғы дамуы жетекші парадигманың өзгеруімен, білім беру парадигмасынан оқу парадигмасына ауысумен сипатталады, бұл білім беру процесінің терең жүйелік өзгерістерімен байланысты.
Бейінді оқытудың негізгі идеялары мен қозғаушы күштері.
Оқу процесі танымның нақты процесі ретінде оның сәйкессіздігінде – тұрақты қозғалыс пен даму процесі ретінде қарастырылуы керек. Таным процесін дайын білімді жаттауға дейін азайтуға болмайды. Бұл түзу, шындыққа барар жолда тұрақты механикалық қозғалыс жоқ, үлкен және кіші секірулер, құлдырау, күтпеген ой бұрылыстары, мүмкін түсініктер бар. Таным, бейнелі түрде, қайшылықтардан тоқылған.
Қоғамның объективті талаптары, өндіріс, технология, ғылым, мәдениет және әлеуметтік қатынастар оқытудың тарихи дамуына шешуші әсер етеді. Бұл жалпы білімге қойылатын үнемі өзгеріп отыратын талаптар мен оның қазіргі мүмкіндіктері арасындағы қайшылық (студенттердің белгілі бір білім деңгейін игеруін, дамуын, олардың іс-әрекет тәсілдерін игеруін қамтамасыз ету) қазіргі білім беру жүйесін модернизациялау мен реформалаудың негізгі себебі болып табылады.
Мектептегі білім берудің мазмұнды және процедуралық жақтарын жаңартудың маңызды бағыттарының бірі-әр жас кезеңінде негізгі психикалық ісіктерді қалыптастыру төңірегінде оқу процесін дамыту. Кәсіби және жеке өзін-өзі анықтау ерте жастықтың орталық неоплазмасына айналады. 16-дан 18 жасқа дейінгі мектеп оқушыларында тұтас дүниетанымдық ұстанымды қалыптастыруға, олардың болашағын, мақсатына жету жолдарын жобалауға болады. Бұл жаста қоғамдық өмірде өзін-өзі тануға деген ұмтылыс, өзінің оқу, кәсіби мүмкіндіктерін нақты бағалау және одан әрі білім беру мен кәсіби өзін-өзі анықтау жолдарын белгілеу қабілеті пайда болады.
Бейінді оқыту-білім беру процесінің құрылымындағы, мазмұны мен ұйымдастырылуындағы өзгерістер есебінен оқушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерін неғұрлым толық ескеруге мүмкіндік беретін оқытуды саралау және дараландыру құралы.
Мамандандырылған оқыту тұжырымдамасы оқу іс-әрекеті тәртіптік білімді игеру процесіне дейін азайтылатын оқытуды ұйымдастырудан бас тартуды жариялайды. Осылайша, білім беруді тек білімді тұтыну мен тағайындауға дейін азайтатын процесс ретінде түсіндіруден бас тарту қажет. Бұл саладағы ілімді репродуктивті емес, өнімді, шығармашылық қызмет ретінде түсіну керек, оның барысында білім мен оларды алу әдістері ғана емес, сонымен қатар жаңа білім, жаңа әлеуметтік маңызды тәжірибе құруға бағытталған.
Бейінді оқытуды енгізу білімді, Шығармашылық, Құзыретті және бәсекеге қабілетті, өз мүддесі үшін де, қоғам мүддесі үшін де өзін-өзі барынша жүзеге асыруға дайын жеке тұлғаның қажеттілігі мен жоғары сынып оқушыларының 70% - ының Өмірде өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндігі төмен және еңбек нарығында талап етілмейтін жағдай арасындағы қазіргі білім берудегі қайшылықтардың бірін шешуге арналған.
Сонымен бірге, қарама-қайшылық, егер ол мазмұнды болса, оқытудың қозғаушы күшіне айналады.оқушылардың көз алдында мағынасы бар, ал қарама-қайшылықты шешуді олар қажеттілік ретінде анық түсінеді.
Әлеуметтанулық зерттеулер орта мектеп оқушыларының көпшілігі (70% - дан астамы) негізгі пәндердің негіздерін білуге және тек тереңдетіп оқуға болатындығын дәлелдейді олар мамандандыру үшін таңдалады. Басқаша айтқанда, жоғары сыныптарда оқытуды бейіндеу жоғары сынып оқушыларының білім беру және өмірлік ұстанымдарының құрылымына сәйкес келеді, өйткені олардың көпшілігі қазіргі жалпы білім беру университетте сәтті оқуға және одан әрі кәсіби мансап құруға мүмкіндік бермейді деп санайды.
Шынында да, түлектің белгілі бір мамандыққа түсуге дайындығы көбінесе оның осы мамандыққа оқуға дайындығын білдірмейді. Жоғары мектепте оқуға арналған мамандықты таңдау түлектердің көпшілігі үшін әлеуметтік стереотиптер негізінде жүреді, бұл 2-ші курстың 3-ші басында, жалпы және пропедевтикалық сипаттағы пәндер арнайы пәндермен алмастырылған кезде айқын көрінеді.
Орта мектептің идеалды болашағының бейнесі мен, сайып келгенде, нақты іс-әрекет тәжірибесі арасында айқын қайшылық бар. Осылайша, міндеттердің бірі осы қарама-қайшылықты мазмұнды (білім, білік, дағды), мотивациялық (ынталандыру) және операциялық (таным тәсілдері) қарама-қайшылықтарында бейнелеу және нақтылау болып табылады.
Жалпы білім берудің жоғарғы сатысын жаңартудың негізгі идеясы - бұл жерде білім беру мүмкіндігінше жеке, функционалды және тиімді болуы керек. 12 жылдық мектептің жоғары сатысында оқыту толығымен терең бейіндік саралау негізінде, оның ішінде жеке білім беру бағдарламалары арқылы құрылады. Бейіндік оқыту жеке тұлғаға бағытталған оқу процесін жүзеге асыруға бағытталған.
Бейіндік оқыту келесі бағыттар бойынша жүзеге асырылады:
- жаратылыстану-математикалық, қоғамдық-гуманитарлық (ҚР МЖМБС - 2002)
- жаратылыстану-математикалық, әлеуметтік-гуманитарлық, технологиялық (ҚР МЖМБС-2006).
Профильдерді енгізу оқушының жеке білім беру траекториясын құру мүмкіндіктерін едәуір кеңейтуге мүмкіндік береді.
Интерактивтілік (ақпараттық жүйе контекстінде) — бұл ақпараттық-коммуникациялық жүйенің пайдаланушының кез-келген әрекетіне белсенді түрде әр түрлі жауап беру мүмкіндігі. Оқытудың жоғары тиімді моделінің жұмыс істеуі үшін міндетті шарт болып табылады, оның негізгі мақсаты оқушылардың әрқайсысын білім беру және зерттеу процестеріне белсенді тарту болып табылады.
Оқытуда жаңа технологияларды қолдану көрнекілікті арттырады, материалды қабылдауды жеңілдетеді. Бұл оқушылардың мотивациясына және оқу процесінің бірлескен тиімділігіне жағымды әсер етеді.
Интерактивті модель барлық студенттер бір-бірімен белсенді қарым-қатынас жасайтын ыңғайлы оқу жағдайларын ұйымдастыруды мақсат етеді.
Мұғалімнің осы оқыту моделін өз сабақтарында енгізу оның инновациялық қызметі туралы айтады. Интерактивті оқытуды ұйымдастыру өмірлік жағдайларды модельдеуді, рөлдік ойындарды қолдануды, жағдайлар мен жағдайларды талдау негізінде мәселелерді жалпы шешуді, ақпараттық ағындардың оның белсенді қызметін тудыратын санаға енуін қамтиды. Интерактивті сабақтың құрылымы әдеттегі сабақтың құрылымынан өзгеше болатыны түсінікті, ол сонымен қатар мұғалімнің кәсібилігі мен тәжірибесін қажет етеді. Сондықтан сабақтың құрылымына оқытудың интерактивті моделінің элементтері ғана кіреді-интерактивті технологиялар, яғни сабақты ерекше және қанық әрі қызықты етуге мүмкіндік беретін нақты әдістер мен әдістер. Толық интерактивті сабақтар өткізуге болады.
Сонымен, интерактивті технологиялар дегеніміз не? С. Б. Ступинаның айтуынша, интерактивті технологиялар-бұл студент оқу жүйесіне қатысты үнемі өзгеріп отыратын субъективті-объективті қатынастарда әрекет ететін, мезгіл-мезгіл оның автономды белсенді элементіне айналатын технологиялар.
Интерактивті ("Интер" – өзара," act " – әрекет ету)-өзара әрекеттесуді, сөйлесу режимінде, біреумен диалогты білдіреді. Интерактивті және белсенді әдістердің ортақ жақтары көп.
Интерактивті технологиялар-бұл оқу процесін ұйымдастыру, онда оқушының пассивті рөлі мүмкін емес, барлық студенттер таным процесіне қатысады. Оқу материалын игеру процесінде студенттердің бірлескен іс-әрекеті әркімнің жеке үлесін қосатынын, білім, идеялар, іс-шаралар алмасу бар екенін білдіреді. Мұның бәрі ізгілік пен өзара қолдау атмосферасында орын алады, бұл студенттерге жаңа білім алуға ғана емес, сонымен бірге қарым-қатынас дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді: басқалардың пікірін тыңдау, әртүрлі көзқарастарды өлшеу және бағалау, пікірталасқа қатысу, бірлескен шешім қабылдау. Интерактивті технологиялар балалар арасында эмоционалды байланыстар орнатуға ықпал етеді, командада жұмыс істеуге үйретеді, оқушылардың жүйке жүктемесін жеңілдетеді, қауіпсіздік, өзара түсіністік және жеке жетістік сезімін сезінуге көмектеседі.
Интерактивті оқыту-танымдық іс-әрекетті ұйымдастырудың ерекше түрі. Ол өзара түсіністікке, процестің әрбір қатысушысы үшін маңызды міндеттерді бірлесіп шешуге әкелетін диалогтық қарым-қатынасты дамытуды көздейді.
Интерактивті әдістеменің негізгі идеясы - дамыта оқыту жүйесі, мұғаліммен ынтымақтастық, ұжымдағы қарым-қатынастың әртүрлі стильдері арқылы оқу қызметін жандандыру. Бұл әдіс білім беру мәселелерін шешуге ғана емес, сонымен бірге адамның өмірлік қасиеттерін қалыптастыруға, қарым-қатынас жасауға, өз пікірін білдіруге, жолдастарын бағалауды бағалауға, шығармашылыққа ұмтылуға және т.б. бағытталған әдістер жиынтығы болып табылады, яғни коммуникативті қалыптастыруға мүмкіндік береді. Интерактивті әдіс пен қолданыстағы әдістердің басты айырмашылығы-білімді игеру нәтижесі оқушының дамуына байланысты, сондықтан бұл әдіс оқушының шығармашылық, коммуникативті, демократиялық, толерантты тұлғасын қалыптастыру, дамыту идеясына негізделген.